مالپه‌رێ خابير مالپه‌ره‌كێ سه‌ربه‌خو یێ هه‌مه‌ره‌نگه
Related Articles
گەلۆ، کێ هندى پێغەمبەرا و چاکان بەڵایێن دونیایێ دیتینە، ئێشا (تاعۆنێ) ل سەر دەمێ صەحابییان، د خیلافەتا عومەرێ کوڕێ خەتابى خودێ ژێ ڕازیبت ل ساڵا (18)مش، دگۆتنێ: (تاعۆنا عیمواس)([1]) ب ناڤ موسلمانان کەفت و بهزاران مرۆڤێن چاک و ژ خۆدێ ترس ژى گەهاندە گۆڕستانێ، هەتا ئەوێ پێغەمبەرى مە ژ بەر چاکى و ئیمانا وى ب ناڤێ ئەمیدنارێ ئۆممەتێ ناڤکرى (أبو عبیدە بن الجراح)، و (معاذ بن جبل) ب ڤێ پەتایا ترسناک چوون([2]).
دیسان، ل سەردەمێ زێڕینێ پێشیێن ئوممەتێ یێن چاک (خیلافەتا ڕاشدییا عومەرى) خۆدێ ژێ ڕازیبت : ل ساڵا 20مش مەدینا پێغەمبەرى (سڵاڤ لێ بن) زیلزالەک لێ کەفت.
و ل ساڵا 654مش-1256م، ئەرهەژەکا دیترا کارەساتبار و زۆر بهێز خوە ل باژێرێ پیرۆزێ ناڤبرى دا، د گەلدا پەیقینەکا ڤۆڵکانێ ژى ڕویدا، ئاگرێ وێ بۆ ماوێ هەیڤەکێ مایە هەل، ژێدەرێن مێژوویى دبێژن: دویکلا ئاکرێ وێ ڤۆڵکانێ ل ئەسمانێ باژێرێ (بەصرا) ل عیراقێ هاتە دیتن، و دیسان ڕەنگێ ڕۆناهییا سۆر ل (بوصرایا) شامێ ژى دیار دبوو، ئانکۆ تا دویراتییا (140)کم شەوقەک ژ وى ئاگرى دگەهشت، کارتێکرنا وێ بەڵایێ ل سەر خەلکێ هند مەزن بوو، گۆتن: موحەققەق ڕۆژا هەڵامەتێ نێزیکبوويە سەر هەل ددت([3])، و پێش دیتنا سونەتا پێغەمبەرى (سڵاڤ لێ بن) ئەوا بهێت ئەگەرێ وێ هزرا بەربەڵاڤ بوو: “لا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتى تَخْرُجَ نَارٌ مِنْ أرْضِ الحِجازِ تُضِيءُ أَعْنَاقَ الإبِلِ بِبُصْرَى” صەحیحا بوخارى([4])، واتە: رۆژا هەڵامەتێ ناهێتن هەتا بەریا وێ ئاگرەک ژ حیجازێ نەدەرکەڤت، ڕۆناهییا وێ ل ستۆیێ حێشتران ل بوصرا بدتن))، پشتى مە بەحسێ هەدوو بەڵایێن ب سەر باژێرێ پێغەمبەریدا (سڵاڤ لێ بن) هاتین؛ خواندەڤان پێدڤى لیستەکا ناڤ و مێژوو و قوربانیێن پیڤەلەرزا نینە چەوان زۆر جاران دناڤ کومەڵگەهێن چاکدا ڕویداینە، کورت کرمانج: مومکنە خەلکێ ژ هەمى جیهانێ خراپتر ب سڵامەت بن، یێن بەلەنگاز و کێم گونەهـ بکەڤنە بەر شلقاڤێن بەلا و موسیبەتان، ژ ئەردهەژ و کارەساتێن دیتر.
- هندەک جاران ژ ئەگەرێ چالاکیێن مرۆڤاتیێ یێن خرابکار و تێکدەر ژ بۆ ژینگەهێ، وەکى چالاکیێن ئەتۆمى (نەوەوى)، سکرێن مەزن،…هتد چێدبن، واتە: ڕەفتارەکا بێ وژدانانە ل گەل تۆپا ئەردى دهێتە کرن، ژلایەکێ دنڤە ئەو گەندەڵکارییا د ئاڤاکرنێدا یا بەربەڵاڤ، مەرگەساتان جەرگبڕتر لێ دکن، خۆدایێ مەزن دبێژت: (( ظَهَرَ الْفَسَاد فِي الْبَرّ وَالْبَحْر – خرابکارى د بەیار و دەریایاندا بەربەڵاڤبوو))، ((وَإِذَا تَوَلَّى سَعَى فِي الْأَرْض لِيُفْسِد فِيهَا وَهْلِك الْحَرْث وَالنَّسْل وَاَللَّه لَا يُحِبّ الْفَسَاد- دەمێ پشتا وى دکەڤتە وە، دێ بزاڤێ کتن خرابکارییا دناڤا ئەردیدا پەیدا بکتن، و شینکاتى و چاندنێ و دیسان دویندەها مرۆڤان بەرئاڤ بکت، ئەلبەتە خۆدا حەژ خرابکاریێ ناکتن))، بێ گومان ئاڤاکرنا ب فێل و تەشقەلە و کێم خەمى قوربانییان زێدەتر دکن.
- هندەک جارێن دى ژى خۆدا ئەڤان بەڵا ب سەرێ خەلکێ دئینن دا ژ گونەهێن خوە بزڤڕن وەکى ئەوى (سبحانه وتعالى) دیارکرى: ((وَمَا نُرْسِلُ بِالْآيَاتِ إِلَّا تَخْوِيفًا)) ئيسراء (59)- ئەم نیشانێن مەزناهییا خوە ناهنێرن ئەگەر ژبەر ترساندنێ نەبت“، بەلێ، چێدبت ژ ئەگەرێ گۆنەهێن مرۆڤی ویرانکرن بهێن: چ بەرامبەر خۆدێ بن، یان ژى ددەرحەقێ پەیدابوویێن خۆدێ بن: ژ مرۆڤ و گیانەوەر و ژینگەهێ ژى.
- و مومکنە، حیکمەت ژ هندەک ژ كارەساتێن سرۆشتى: بلندکرنا پلەیێن مرۆڤى ل دەڤ خۆدایێ مەزن بتن، پاداشت و ئەجرێ شەهیدان ب مالکەمباخ و موسیەبەتدیتیێن پیڤەلەرز و مەرگەساتێن دیتر ببەخشت، بەرێ خوە بدەیێ (ئەبۆ هورەیرە) چ ژ پێغەمبەرێ مە (سڵاڤ لێ بن) ڤەدگۆهێزت: “الشهداء خمسة: المطعون والمبطون، والغريق، وصاحب الهدم، والشهيد في سبيل الله”([5])، واتە: شه‌هید پێنجن: یێ ب تاعۆنێ مرى، یێ ب ئێشێن ل ناڤ هناڤان چوویی، یێ خه‌ندقی، خوه‌دیێ هەدم و ێرانکرنێ – ئانکۆ یێ تشتەکێ گران ب سەردا هاتیە خوار و دبندا مرى – و شه‌هیدێ د ڕێیا خۆ‌دێدایە.”
ڤێجا یێ خۆدێ ب شەهیدبوونێ خەلات بکت، کو مەزنترین بوهایە خۆدێ ددتە و ییێ حەژێ بکت، چەوان ئەم ئەوى شەهیدى ب غەزەب ب سەرداهاتى و گونەهبار ب هەژمێرین؟!
ب دیتنا من دەمێ کارەساتەک ڕوى ددت؛ ڕێبازا درۆستا ئەم بگرینە بەر ئەوە:
- ل خوە بزڤرین و تەوبە بکین، چونکى ئەڤ کارەساتە، بۆ یێن دمینن ساخ وانەنە، یێن مرى ژ وانەوەرگرتنێ ب ئێکجارى خەلاسن.
- هزرا هەمى حیکمەتێن ب بەڵایێن خۆدێڤە گرێداى بکین، دبت ژبۆ هندەکا سزابن، بو هندەکێن دن هوشیارکرن و ترساندن بن، بۆ جوینەکێ دیترێ خەلکێ: شەهیدکرن و خەلاتکرن بن، خۆدێ دزانت یێن دبنە قوربانى، هەر ئێک کا کیژ جۆرە.
- ئەم بەرامبەر ئەوێن تۆشى بەڵایێ ببن هەر کى بن، چ نەتەوە و مللەت بن، یێن چەوا بن، موسلمان بن یان نە، د مزگەفتێڤە بەر کارەسات ببن یان ژى ل جهەکێ گومانەوى و گونەهان، هەمبەر هەمییان دڤێت ئەم مرۆڤێن دلنەرم و ب ڕەحم بن، یا ژ مە بهێت سەبارەت هەوارهاتنێ کێم خەمیێ نەکین، دروست ل بەر ڕۆناهیا گۆتنا پێغەمبەرى (سڵاڤ لێ بن) بکەڤینە ڕێ ((الرَّاحِمُونَ يَرْحَمُهُمُ الرَّحْمَنُ، ارْحَمُوا مَنْ فِي الْأَرْضِ يَرْحَمْكُمْ مَنْ فِي السَّمَاءِ” ئەبۆ داۆد و تورمزى فەرمۆدە ڤەگۆهاستینە، ڕامانا ڤێ گۆتنا پێغەمبەرى: (کەسێن دلۆڤان، دێ ڕەحمانێ پڕ دلۆڤان دلۆڤانیێ ب وان بتن، ڕەحمێ ب خەلکێ ئەردى بەن، یێ ل ئەسمانا دێ ڕەحمێ ب وە بتن).
یێ ل گەل خۆدایێ خوە خرابت، فەرە مە نەڤیان ژبۆ خرابییا وى هەبت، نەک بۆ وى، هەر چەوان بت، هەر مرۆڤە و بەندەیێ خۆدێیە و خۆدان رۆحە، قەنجى ل گەل وى نەمازە ددەمێ تەنگاڤیاندا خێر و صەدەقەیە، پێغەمبەرە سڵاڤ لێ بن هۆ دبێژت: ((فِي كُلِّ ذَاتِ كَبِدٍ رَطْبَةٍ أَجْرٌ))([6])– واتە: قەنجى ل گەل هەر خوەدى مێلاکەکا تەر خێر و ب بەرامبەرە، ئەڤ حەدیسە دەربارەى وى زەلامێ ئاڤدایە کویچکەک تێهنێ، پێ وێ قەنجیێ گۆنەهێن وى هاتنە ژێبرن، خۆدێ عەفۆ کر، ئەگەر ئەڤە هەمبەر گیانەورەى هندە خێربت، هیچ گومان نینە هەمبەر گاورێ نەیێ دژى مۆسڵمانا شرکەر خێرترە([7])، خۆدێ ڕەحمێ بەرامبەر هەمى مرۆڤ و جانداران بێخت د دلێن مەدا..ئامین
[1] –عِمْواسْ، باژێرەکێ کەڤنە، شەش مەیلا ژ قودسێ دویرە، ژێدەر: شهاب الدين أبو عبد الله ياقوت الحموي، دار صادر، بيروت، ط2، 1995م، 4/157
[2] – محمد بن جرير الطبري، تاريخ الطبري (تاريخ الرسل والملوك)، دار التراث – بيروت، ط2 – 1387 هـ، 4/60
[3] – شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد الذهبي، العبر في خبر من غبر، ت: أبو هاجر محمد السعيد بن بسيوني زغلول، دار الكتب العلمية – بيروت، 3/271
[4] – أبو محمد محمود بن أحمد العينى، عمدة القاري شرح صحيح البخاري، دار إحياء التراث العربي-بيروت، رقم الحديث: 7118، مج 24/212
[5] – أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي، المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج، دار إحياء التراث العربي – بيروت، ط2، 1349ه، 13/ 62
[6] – التمهيد لما في الموطأ من المعاني والأسانيد، أبو عمر يوسف بن عبد الله النمري القرطبي، ت: مصطفى بن أحمد العلوي , محمد عبد الكبير البكري، وزارة عموم الأوقاف – المغرب، 1387 هـ،، 22/8
[7] – عطية بن محمد سالم، شرح بلوغ المرام، ر.د:137
