مالپه‌رێ خابير مالپه‌ره‌كێ سه‌ربه‌خو یێ هه‌مه‌ره‌نگه
Related Articles
سعد محمد حسن
فەيله‌سوف، نڤیسەر و مێژونڤیس.
* ژدایکبوون و قویناغێن ژیانا وى:
– ل سالا (1885ز) باژێرێ “نورث آدمز” ل “ماساشوست” ژدایکبوویە.
– ل قوتابخانێن کەنیسا کاثولیکی خواندییە، تاکو بوویە دەرچوویێ کولیژا (قدیس پترس) یەسوعى ل باژێرێ (جێرسی) ل زانینگەها کولومبیا ل (نیویورک).
– ل سالا (1907ز) بوویە پەیامنێرێ (گوڤارا نیویورک)، بەلێ بەردەوام نەبوو ل سەر وى کارى.
– دویڤرا خوە فێرى زمانێن (لاتینى و فرەنسى و ئينگلیزى) کرییە، ل کولیژا (ستين هول).
– ل سالا (1911ز) بوویە ماموستا ل قوتابخانا “فرر”.
– ل سالا (1912ز) گەشتکر ل پترییا وەلاتێن ئەوروپا.
– پشتى خواندنا كاثوليكى بەرەف خواندنا فەلسەفێ دچت و باوەرناما دكتورایێ ل سالا 1917 ب فەلسەفێ ب دەستخوەفە دئینت و ب وێ چەندێ دبتە ماموستا ل زانینگەها (كولومبيا).
– ل سالا (1927ز) خوە تەرخانکر بۆ نڤیسینا پەرتووکا “چیروکا شارستانییەتێ -قصة الحضارة-” و دووبارە ل ئەوروپا گەریا.
– ل سالا (1930ز) ل جیهانێ گەریا پێخەمەت لێکولینێ ل دۆر وەلاتێن مصر و رۆژهەلاتا نێزیکتر و هندێ و چینێ و یابانێ.
– ل سالا (1932ز) دووبارە ل جیهانێ گەریا و گەشتکر بۆ (يابان و مەنشوريا و سيبريا و روسيا)
– خەلاتێ (بوليتنزر)ى دبیاڤێ ئەدەبیاتاندا پێ هاتییە دان.
* بەرزترین نڤیسینێن وى:
قصة الحضارة
مباهج الفلسفة
قصة الفلسفة
الفلسفة والمسألة الاجتماعية
——————-
ڕاستبێژییا دەربارەى ئیسلامێ:
(أهل الذمة: مه‌سيحى و زرادەشتى و جوهى و صابئى، ل سەر دەمێ دەستهەلاتدارییا دەولەتا موسلمانا یا ئەمەوى د باشترین دەمێ لێبورینێدا دژیان ب وى رەنگى وەکى نموونەیا وێ ل چ وەلاتێن مەسیحى نەبوون، ئەو ئازادبوون د ئەنجامدانا پەرستن و هەلکەفتێن خوەدا، و کەنیسە و هەمى پەرستگەهێن وان پاراستى بوون).
(و رێژەیا پتر و کاریگەر ژ خەلکێ شامێ هەتا چەرخێ سیێ مشەختى ژى مەسیحى بوون، و ب تنێ ل سەردەمێ خەلیفە [مەئمونى] یازدە هزار کەنیسە هەبوون، کا چاوا ژمارەیەکا مەزن ژ هەیکەلێن جوهیان و پەرستگەهێن ئاگرى هەبوون، مەسیحى ژى د ئازادبوون بۆ ساخکرنا چەژنێن خوە ب رەنگەکێ ئاشکەرا، و حەجیێن مەسیحى کوم کوم و ب ئێمنانە دچوون سەرەدانا مەزارێن مەسیحیان ل فلستینێ).
(و مەزنتر ژ پاراستنێ، والیێ موسلمانا ل ئەنتاکیا ل [چەرخێ نوزدێ زایینى] زێرەڤانێن تایبەت دامەزراندن بۆ رێگریکرنێ ل براکوژییا دناڤبەرا چوینێن جودایێن مەسیحیان ئەوا دکەنیساندا دهاتە ئەنجامدان، و مەسیحیان د دێرێن خوەدا کارگیرییا چاندنێن خوە و ساخکرنا ئەردێن خوە یێن مرى کر.. و یێن نە موسلمان ب زمانێ موسلمانا دئاخفتن، و جلکێن وان ل بەرخوە دکرن، و ل دویماهیێ هندەک ژوان ل دویڤ شەریعەتێ قورئانێ دچوون، و موسلمان ژى دبوون).
(مەسیحیین یەعقوبى ل مصرێ گەلەک پەریشان و بێزار بوون ژ ستەما بیزەنتیان، لەوا پێشوازى ل هاتنا موسلمانان کرن، و هاریکارییا وان کرن بۆ زالگەهیا موسلمانا ل سەر باژێرێ [مەمفیس] و رێنیشاندەریا وان کرن بۆ باژێرێ [ئەسکەندەریێ] ).
[1] ويل ديورانت: قصة الحضارة، الجزء الثاني من المجلد الرابع، ص260، 292.
– (قورئان ب ساناهیترین بیروباوەر ب کێمترین ئالوزى ددەتە دەروونان، بیروباوەرێن ژ هەمیان دویرتری مەراسیم و تقوسان و پاراستى ژ بوتپەرێسیێ).
– (قورئان گەلەک سەیرە، چاوا ئەو ئایەت ژلایێ کەسەکى نەخویندەڤان هاتینە و هەمى رۆژهەلاتى دانپێدان کرییە کو ئەو ئایەت موعجیزەنە و هەمى مرۆڤاتى بێهێزن تشتەکێ وەکى وێ چێکەن نە وەک گۆتن و نە رامان ژى).
– (یا دیارە کەسەکێ موحەممەد [سلاڤ لێ بن] فێرى خواندن و نڤیسینێ نەکرییە، و ژ وى نەهاتییە ڤەگوهاستن کو ئەوى تشتەک نڤیسی بت، و ئەڤ چەندە نە ببوو رێگر ئەو شارەزا بت ب رێڤەبرنا خەلکێ ب شێوەیەکێ وەسا بلندترین ئاستێ زانستى نە گەهشتیێ).
– (ئەگەر ئەم ل مەزنەکێ بگەرین کو بکارتێکرنا خوە دناڤ خەلکێدا مەزن بت، ئەم دێ بێژین موحەممەد [سلاڤ لێ بن] مەزنترین مەزنێ مێژویێ یە، شیا مللەتەکێ درەندە و توند وەکى “هشکی و توندییا بیابانێ و گەرما وێ” بەرز و بلند بکەت بەرەف بلندترین ئاستێ روحى و رەوشتى، و بۆ گەهشتنا ڤێ مەرەمێ ئەوى ئەو سەرکەفتن تومارکر یاکو چ چاکسازيێن دى د هەمى مێژویێدا ئەنجامنەداى، و گەلەک ب زەحمەتە ئەم ئێکێ ببینن ژبلى وى هەر تشتەکێ هیڤى بۆ هەیین گەهشتبیتێ، و ئەڤە هەمى بۆ وێ چەندێ دزڤرت چونکى ئەو گەلەک گرێداى بوو ب ئایینێ خوەڤە… ل دەمێ دەسپێکا بانگەوازیا وى دەڤەرا عەرەبا بیابانەکا هشک بوو، هندەک هوزێن بوتپەرێسێن ژمارەیا وان کێم لێ دژیان، بژالەبوون، بەلێ ژبەرى پێغەمبەر وەغەر بکەت هەمى بوون ئێک ئوممەتەکا خوەراگر، ئەوى دەمارگێرى و ئەفسانە ب دویماهى ئینان، ل جهێ ئایینێ جوهى و مەسیحیان و ئایینێ کەڤنێ دەڤەرا خوە ئایینەکێ ب ساناهى و رۆن و بهێز دانا… و شیا دئێک نەوەدا د سەد شەراندا ب سەرکەڤت، و دئێک چەرخدا دەولەتەکا بهێز ب دامەزرینت، و هەتا ئەڤرو ژى بمینت خودان هیزەکا بمەترسى ل سەر نیڤەکا جیهانێ).
– « فەرمۆدەیێن پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) هاندانا مرۆڤان دکەن بۆ وەرگرتن و گرنگیپێدانا ب زانینێ، و ئەو ژڤى لایڤە جوداترە ژ هەمى چاکخوازێن ئایینى ».
– « و زانایێن وان ئەگەربوون زانستێن یونانیان هاتینە پاراستن وەکى زانستێ بیرکاری، و سروشت، و کێمیا، و فەلەک، و پزیشکێ، و ئەو زانستێن یونانى پشتى سامانەکێ مەزنێ نوى لێ زێدەکرین و گەشەکرین ڤەگوهاستنە ئەوروپا ».
– « بۆ ماوێ پێنچ سەد سالان نوژدارێن موسلمانا پێشەنگییا پزیشکى دکرن د جیهانێدا ».
– « پێغەمبەر (سلاڤ لێ بن) ژ سەرکردەیێن ژێهاتى بوو، و دگەل هندێ سیاسییەکێ شارەزا بوو، دزانى دێ کەنگى بەردەوامیێ دەتە شەرى برێکا ئاشتیێ ».
– « د هەمى مێژویێدا ئەم جاکخوازەکێ نابینین باج دانابتە سەر زەنگینا بۆ هاریکارییا هەژاران وەکى موحەممەدى (سلاڤ لێ بن) ».
