مالپه‌رێ خابير مالپه‌ره‌كێ سه‌ربه‌خو یێ هه‌مه‌ره‌نگه
Related Articles
سعد محمد حسن
– کچا زانایێ ناڤدارێ ئیتالى (دانتى فالگیرى) بوو.
– ماموستایا مێژوویا ئیسلامى و زمان و ئەدەبیاتێن عەرەبى ل زانینگەها ناپولی یا ئیتالی.
– دئێتە نیاسین وەک زانایەکا ئیتالى.
* ژ بەرهەمێن وێ:
– پەرتووکا «محاسن الإسلام»، نڤیسەر (تاها فەوزى) ل مصرێ ڤەگوهاستییە ژ زمانێ ئيتالى بۆ عەرەبى ل سالا (1353مش/ 1934ز).
– پەرتووکا «دفاع عن الإسلام» هاتییە ڤەگوهاستن بۆ گەلەک زمانان و بۆ زمانێ عەرەبى هاتییە ڤەگوهاستن ژلایێ نڤیسەر (منير بەعەلبەكى) ل وەلاتێ لوبنان، ل سالا (1981ز).
و ئەڤ پەرتووکە دئێتە نیاسین ژ هەمى پەرتووکێن رۆژهەلاتناسا ڕاستبێژتر بەرانبەرى ئیسلامێ و پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن).
– پەرتووکا «قواعد العربية» د دوو بەرگاندا نڤیسییە، و چەندین سالا بویە پەیرەو ل گەلەک قوتابخانێن ئیتالى یێن ب زمانێ عەرەبى.
– (لورا فاگلیرى) ژ دەسپێکا رۆژهەلاتناسێن سەردەم بوو ب وژدان بەحسێ ئیسلامێ کرى.
– ب گیانەکێ ڤەکرى لێکولين ل دۆر ئایینێ ئیسلامێ کرینە.
– گەلەک داغبار بوو ب بەنەما و رەوشبەرزیێن ئیسلامێ.
– دگۆت: ئەوا نە جوان بەرانبەرى ئیسلامێ هاتى گۆتن ژ نەزانینێیە یان ژ خوە نەزانینکرنێ نە بۆ بهابەرزیێن ئیسلامێ و ڕاستییا پێغەمبەراتیێ.
و ئەڤ چەندە ژلایێ وانڤە پەیدا دبت یێن خودان کەرەب و کین بەرانبەر ئیسلامێ.
– و بۆ دیارکرنا ڕاستیێن ئیسلامێ و رەتکرنا گۆمانێن هەڤرکێن ئیسلامێ ئەوى کومەکا نڤیسینان دەسپێکر وەکى (دفاع عن الإسلام).
– و ل دەمێ بەحسێ سەرکەفتنێن ئایینێ ئیسلامێ دکەت، و سەلماندنا پێغەمبەراتییا (موحەممەدى) (سلاڤ لێ بن)، دبێژت:
[ئەوێ گوهۆرینا سیاسى و ئایینیا مەزن یا ئیسلامێ ئەنجامداى جهێ دلتەنگییا هندەکا بوو… بەلێ هندەک ژوان د کورەبوون، یان ژى ب خورتى چاڤێن خوە ژ ڕاستیێ دگرتن].
[ئەوان نەدزانى ب تنێ هێزەکا خوداییە هاندەرێ ئێکەم بۆ بزاڤەکا هوسا بەرفرەه].
[ئەوان نەدڤیان بزانن کو ب تنێ حیکمەتا خوداییە بەرپرس ژ پەیاما پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) ].
(لورا فاگلیرى) ب داغبارییا خوە ب ئیسلامێ و ب کەساتییا پێغەمبەرى، دبێژت:
[قورئانەکا وەسا پیرۆز یاکو نە هەڤالەکێ وى و نە نەیارەکێ وى نەشیاى دەستوەردانەکێ تێدا بکەت، و نە رەوشەنبیر و نە نەخویندەوارەکێ، ئەو پەرتووکا چو دەم وێ کەڤن ناکەن هەتا ئەڤرو وەکى رۆژا ئێکێیە دەمێ بۆ پێغەمبەرێ نەخویندەڤانێ ئاسایى هاتى خوارێ، دێ رۆژەکێ موسلمان بۆ ڤى ژێدەرێ زەلال زڤرن نە بۆ چ ژێدەرێن دى، و ل وى دەمى ئەو دێ ئێکسەر ژ ڤێ کانییا زەلال و ڤێ پەرتووکا پیرۆز پەروەردە بن، ل وى دەمى دێ هەمان ئەو هێزا بەرێ بۆ وان زڤرت بێى هیچ گومانەک]. پەرتووکا (دفاع عن الإسلام).
[دووباره موسلمان دێ ل چاڤكانيا زه‌لال زڤرنه‌ڤه كو قورئانا پيرۆزه].
– و د رەتکرنا خوەدا بۆ وان رۆژهەلاتناسێن تومەتا پال ددەن ئیسلامێ کو سوزێن (حسى) داینە خەلکێ، ب تایبەت رۆژهەلاتناسێ جوهى (ئينياس گولدزيهر): [پێدڤییە ل ڤێرێ ئەم گومانێن وان ب هەلوەشینین یێن نە باوەردارا پالداینە ئیسلامێ، کو دبێژن: ئیسلامێ سوزدایە ب دویڤچوویێن خوە ب بەهەشتەکا هەستپێکەر ژ حورى و رویبارێن شیرى و هنگڤینى… د ڕاستیدا ئەڤ گومانە بێ بنەمانە، چونکى نە مومکن بۆ خەلکێ بیابانێ د هندەک خەلاتێن روحى بگەهن، لەوا پێدڤى دکر بۆ وان وەسفا ژێوارێ تمامێ حسیێ بەهەشتێ بهێتە کرن، وەسفەکا ب تشتەکێ ئەو تێدگەهن، و ب هندەک پەیڤێن کێم.. ].
(لورا فاگلیرى) دبێژت:
[چ هێزەکا سەیرە د ئەڤى ئایینیدا؟! هێزەکا نافخویى ژ هێزا قەناعەتکرنێ دناڤدا هه‌یە؟ و ژ چ کویراتییەکێ یە ژ کوراتیێن نەفسێن مرۆڤان بەرسڤا گازيا ڤه‌له‌رزينا وێ ددەت].
جيهانبوونا ئيسلامێ:
[ئه‌و ئايه‌تا قورئانێ يا ئاماژێ ب جيهانبوونا ئيسلامێ دكه‌ت كو پێغه‌به‌رێ ڤێ په‌يامێ “ڤرێكرييه بۆ هه‌مى جيهانان“، ئه‌و گازييه‌كا ئێكسه‌ر بۆ هه‌مى جيهانان، و ئه‌ڤه به‌لگه‌يه‌كێ دياره كو پێغه‌مبه‌رى (سلاڤ لێ بن) هه‌ست ب هندێ دكر كو په‌ياما وى ل توخيبێن چ ئومه‌تا نا ڕاوه‌ستت، و ل سه‌ر وى پێدڤييه ئه‌و (په‌ياما نوى) بگه‌هينته مله‌تێن نفش و زمانێن وان جودا].
(لورا فاگلیرى) د په‌رتووكا «دفاع عن الإسلام»، ره‌تكرنا گومانێن ده‌رباره‌ى هه‌ڤژينيا پێغه‌به‌رى (سلاڤ لێ بن) دبێژت:
– [پێغه‌به‌رى (سلاڤ لێ بن) ب درێژيا گه‌نجاتيا خوه ل ده‌مێ کو حه‌زا جنسى یا مرۆڤان تێدا بهێز، و دناڤ وى جڤاكێ عه‌ره‌بى يێ كو هه‌ڤژينى تێدا نە وه‌كو بنگه‌هه‌كى كومه‌لايه‌تى يان نێزيكبوون بۆ چەندێ نەى، و فره‌ژنى تێدا بنه‌ما بوو، و ژنبه‌ردان ب ئاسانترين ئاست بوو، دوى ده‌ميدا هه‌ڤژينى پێك نه ئينات ژبلى خه‌ديجايا ژيێ وێ گه‌له‌ك ژوى مه‌زنتر، و بۆ ماوێ (25) سالان به‌رده‌وام هه‌ڤژين بوو ب دلسوزى و ڤيان، و هه‌ڤژينيیه‌كا دى دووباره نه‌كر، و پشتى وه‌غه‌ركرنا خه‌ديجايێ، و پشتى ژيێ وى ده‌ربازى (50) ساليێ بووى، هنده‌ك هه‌ڤژينى پێك ئينان ژبه‌ر كومه‌كا ئه‌گه‌رێن كومه‌لايه‌تى يان سياسى، ڤێجا وى هه‌ڤژينى پێك ئينا دگه‌ل هنده‌كا پێخه‌مه‌ت رێزگرتنا ته‌قواتييا وان، يان پێخه‌مه‌ت دورستكرنا په‌يوه‌نديێن كومه‌لايه‌تى دگه‌ل هنده‌ك هوزانا وه‌ك رێڤه‌كرنه‌ك بۆ به‌لاڤبوونا ئيسلامێ دناڤ واندا، و ژبلى عائيشايێ چ هه‌ڤژينه‌كا وى نه كج و نه گه‌نج و نه جوان بوو، ئه‌رێ شه‌هوه‌تەک دڤێ چه‌ندێدا هه‌يه؟).
هه‌لوه‌شاندنا بوتپه‌رێسى و دويڤچوونا چاڤ كوره:
(ب سايه‌يا وێ ئيسلاما موحه‌ممه‌د (سلاڤ لێ بن) پێ هاتى بوتپه‌رێسى ب هه‌مى شێوازێن خوه‌ڤه هه‌لوه‌شيا، مرۆڤان ژنوى پله‌به‌رزيا خوه زانى، كاهن و خويبزانك و ئايينكارێن نه ڕاست، و فێلبازێن په‌رستگه‌هان، و هه‌مى ئه‌وێن خوه ب ناوه‌ندكار دزانين دناڤبه‌را خودێ و مرۆڤاندا، و يێن هزردكرن ده‌سهه‌لاتا وان مه‌زنتره ژ ئيراده‌يا خه‌لكێ دى، عه‌رشێ وان هەمیان ئينا خوار، مرۆڤ ب تنێ بوو به‌ندێ خودايێ ئافرانده‌ر، و پێغه‌به‌رى ب گازيا ئيسلامێ وه‌كئێكى دناڤبه‌را مرۆڤاندا راگه‌هاند).
– « موحه‌ممه‌د (سلاڤ لێ بن) به‌رده‌وام پێگير بوو ب بنه‌ما و بيروباروه‌رێن خودايى، گه‌له‌ك ب لێبور بوو، بتايبه‌ت دگه‌ل دويڤچوويێن ئايينێن خودا په‌رێس، دزانى چاوا بێهنفره‌هيێ دگه‌ل بوتپه‌رێسا بكاربينت، ب هيڤى بوو كو دلنه‌رمى و قه‌نجيا وى دگه‌ل وان دێ وان ب درێژيا ده‌مى ژ تارياتيێ ئينيته روناهى و هيدايه‌تێ، و باش دزانى دێ هه‌ر خودێ ل دويماهيێ ڤێ باوه‌ريێ كه‌ته ددلێ مرۆڤاندا ».
– «ئێکەم موعجیزەیا ئایینێ نوى ئەو بوو، دەڤەرەکا ب درێژییا چەرخان مەیدانا شەر و جەنگێن دژوار و بەردەوام تێدا براى برا دکوژت، ئیسلامێ ئاشتى و ئێمناهى لێ بەرپاکر ».
– «خزمەتکار و بەندە ل نک موسلمانا وەکى وان و دگەل وان دژیان، دبن خێمەیەکێ ڤە، و د مزگەفتەکێدا، و ل بازارەکێ، بێى هەستیاربوونەک یان خوە پاراستنەک ژ تێکەلبوونا وان هەبت، و بێى کێمکرنەک یان پاشڤەبرنەک بۆ وان پەیدا ببت، و مێژوویێ سەلماندییە کو ب تنێ دناڤ موسلماناندا بەندە بووینە سەرکردە و والیێن باژێران ».
– « نڤێژ پەیوەندییەکا روحییە دناڤا کێلەشوکا دونیایێدا بانگ گازى وان دکەت، بێن پەیوەندیێ ب خودایێ خوە بکەن، خوە ب سوجدێ بۆ هێزا رهایا خودایى بشکێنن، هەر پەیڤەک و کریارەك ژ نڤێژێ رامانەکا خوە یا تایبەت هەیە، عەقلێ مرۆڤێن سادە بهێزن ژ هندێ بشێن تێبگەهن، وەکى لڤینێن رێکخستى و پەیڤێن گونجاى بۆ وان دبنە هاریکار بۆ هندێ هزرێن وان موژیلى جیهانا ل پشت بەدەنان ببن، بەرێخوەدانا بۆ ئێک قیبلە و مەکەهێ بیرئينانا بۆ جیهانا ئیسلامى ب وارگەهێ وان یێ ب رومەت یێ کو ئایینێ وان لێ پەیدابووى ».
– « نە مەرجە بۆ موسلمانى نڤێژا خوە ل پەرستگەهەکا تایبەت بکەت، بەلکو مەرجە وێ پەرستنێ ب دلپاکى و پاقژى بکەت ل هەر جهەکێ هەبت، و هەر وەسا ئەو وێ پەرستنێ ب ناوەندگێریا چ کاهن و هاریکاران ناکەت ».
– « رۆژى کارەکە بەرێ وان ددەتە رێکوپێکى و دلوڤانى و دلنەرمیێ، پەروەردەکرنە بۆ موسلمانى ئەو خوە دویر بکەت ژ هەر خوەشییەکا بەدەنى د دەمەکێ دەستنیشانکریدا، وى فێر دکەت چاوا زالگەهیێ ل سەر شەهوەتا خوە بکەت … و نیشا وى ددەت ئەو چاوا خوەشیێ ژ نیعمەتێن خودایێ خوە ببینت، کویرتر دانپێدانێ ب زێدەهیێن خودێ دکەت ل نک گەشە دکەت ».
– و ب پسیارکرن ڤە دبێژت:
« ئەرێ ئایینەکێ هزرکرنا عەقلانى کربیتە بناغەیێ خوە، و جهەکى مەزن دابتە عەقلى، و فەرمان دابت هەمى دانێن خودێ بێنە بکارئینان ب تایبەتى ژیرمەندى، دێ چاوا ئایینەکێ هوسا بتە رێگر د رێکا زانست و فەلسەفێدا ».
– « هەمى بیروباوەرێن موسلمانا باوەرى پێ هەین، ب تایبەتى یێن سەرەکى وەکى باوەریا ب ئێکینیا خوداى و پەیاما پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن)، یێن کو هەمى موسلمان ل سەر رێکەفتى، چ تشتەک د وان بیروباوەراندا نینە هەڤدژ بت بۆ زانستێ سەردەم و ڕاستیێن فەلسەفى ».
