مالپه‌رێ خابير مالپه‌ره‌كێ سه‌ربه‌خو یێ هه‌مه‌ره‌نگه
Related Articles
سعد محمد حسن
– ل (9 حوزەیرانا 1774ز) ل باژێرێ (گراتس) نەمساوى ژدایکبوویە.
– پشتى خواندنا سەره‌تایى ل سالا (1788) دچتە (ڤییەنا) بۆ خواندنا زمانێن رۆژهەلاتى ل ئەکادیمیا ئیمبراتورى.
– دویڤرا بوویە فەرمانبەر د کەرتێ دبلوماسیێ نەمسا ل تورکیا.
– خوە فێری زمانێن (عەرەبى و فارسى و تورکی) دکەت، زێدەبارى زانینا وى بۆ زمانێن (لاتينيى و فرەنسى و يونانى و ئیتالى)
– ل سالا (1796ز) [ڤون هامەر) دئێتە دامەزراندن وەک سكرتێر ل وزارەتا دەرڤەیا نەمسا.
– ل سالا (1797ز) دئێتە ڤرێکرن وەک شاندەکێ حکومیێ نەمسا بۆ باژێرێ (ستەنبولێ) و دبتە وەرگێر، و دويڤرا دبتە جێگرێ قونصلێ نەمسا.
– ل سالا (1800ز) بەشداریێ ل هەوا لەشکەرێ عوسمانیێ بريتانيێ دا دکەت بۆ دەرکرنا لەشکەرێ (نابليون) ل مصرێ و کەنارێن فلستینێ.
– دگەل سەرکردێ بریتانی (ئەميرال وليام سيدنى) دزڤرتە لەندەن، و خوە فێرى زمانێ (ئينگلیزى) دکەت، و دویڤچوونێ بۆ پەرتووخانەیێن بریتانى دکەت ل (لەندەن و ئکسفورد)ێ.
– دویڤرا دچتە (پاریس) و ل وێرێ هەڤنیاسینێ دگەل رۆژهەلاتناس (سيلڤیستەر دى ساسى) دکەت یێ كو ل سالا (1838ز) وەغەركرى، ئەو ماموستایێ زمانێ عەرەبى بوو ل خواندنگەها زمانێن رۆژهەلاتى ل (پاریس).
– بۆ ئمبراتورێ رومانى (ماركوس ئورليوس)ى، پەرتووکەکا (هزرکرن) وەرگێرا ژ زمانێ لایتینى بۆ زمانێ فارسى.
– و کوپییەکا وێ پەرتووکێ ب زمانێ فارسى بۆ شاهێ ئیرانێ ڤرێکر، و شاهى مەدالیا شێرى وەک خەلات پێ دا.
– و دویڤرا ئمبراتورێ نەمسا پلەیا (فێرس) پێ دا.
* وەغەرا دویماهیێ:
– ل رۆژا (23-11-1856ز)، وەغەرا دویماهیێ کر، و ل گورستانا فيدلينگ Weidling ل نێزیک (ڤییەنا) هاتە بن ئاخکرن ب تەنشت هەڤژینا ويڤه.
– و ژبەرى مرنا خوە ب شێوازەکێ ئیسلامى گورێ خوە دورستکربى.
– چەند گۆتنەک وەصییەت کربوو ل سەر گورێ وى بنڤیست، ب دەه زمانان ژوانا ب (عەرەبى و فارسى و تورکى).
– و نڤیسییە سەره‌داناتە جهێ سوپاسيێ يه، بەلێ پتر پێدڤی ب دوعایێن تەمە.
– و ل لایەکى دى نڤیسییە: [هو الباقي، كل نفس ذائقة الموت، إنا لله وإنا إليه راجعون، كل ناس سيموت، كل مُلك سيفوت، ليس حياة سرمدا، إلا الذي لا يموت].
– و ل لایێ سیێ نڤیسییە: [هو الحي، المرحوم والمغفور، المحتاج إلى رحمة ربه العفو الغفور، مترجم الألسن الثلاثة، يوسف بن حامر، لروحه ذكر جميل].
* ژکار و چالاکیێن (جوزیف ڤون هامەر)ى:
– دامەزراندنا گوڤارا (کەنزێن رۆژهەلاتى) ل (ڤییەنا) ل سالا (1809–1818)، و ل سەر بەرگێ وێ دنڤیسی (لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ).
* بەرزترین نڤیسینێن وى:
– ب دەهان پەرتووک نڤیسینە و وەرگێراینە، بەرزترینێن وان:
[ تصویرات و نظم شيرين و طبوغرافية الشرق القديمة و المؤسسات والمجتمع و مێژویا غەساسنا و وەرگێرانا چیروکا (ألف ليلة وليلة) و (ديوان موتەنەبى) و پەرتووکا (مقدمة ابن خلدون) ژ تورکیێ بۆ فرەنسیێ و ژیانناما (عنترة بن شداد). و نڤیسنا پەرتووکا (حياة أعاظم ملوك الإسلام) و (أيها الولد) یا غەزالى , و ميقات الصلاة في سبعة أوقات , ب عرەبى و ئەلمانى و (أقوال النبي محمد (صلى الله علیه وسلم) و (الألفاظ العربية في اللغة الأسبانية) و (الأختام الإسلامية)، و (تاريخ الدولة العثمانية) د (10) بەرگاندا].
* راستبێژیێن (جوزيف ڤون هامەر- پورگشتال) بەرانبەرى ئیسلامێ:
– ڤون هامەر گەلەک شەیدا بوو ب جیهانا ئیسلامى و ب هونەرێن ل نک موسمانان هەیین
– د پێشگۆتنا خوەدا بۆ وەرگێرانا قورئانا پیرۆز دبێژت: [قورئان نە ب تنێ دستورێ ئیسلامێ یە، بەلکو ئەو کوپیتکا رەوانبێژیێ یە، و شێوازێ قورئانێ یێ مەندەهوش دیدەڤانە بۆ هندێ کو قورئان وەحییە ژ نک خودێ، و پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) شیایە دەسهەلاتدارییا خوە بەلاڤە بکەت ب پشتەڤانیا ئیعجازا وێ، ئەو گۆتنە نە مومکن بوو ببتە ئەگەرێ بەرهەمەکێ خراب بۆ مرۆڤاتیێ].
– [قورئان وەحییە ژ نک خوداى، ب دەمانفە نائێتە گرێدان، و حەقیقەتا خوەرست تێدایە].
– [خوەشکاندن بۆ ئیرادەیا خودێ، و باوەرى ب رێڤەبرن و شیانێن وى دوو گەوهەرێن سەرەکینە د ئیسلامێدا:
گۆتنا “إن شاء الله” دەربرینه ب باوەریا ب ئایندەى.
و “ما شاء الله” دەربرینە ب رازیبوونێ ژ یا بورى.
و “بسم الله” واتەیا هندێ ددەت، ب چ کارەکێ نەرابە بێى داخوازا هاریکاریێ ژ خودێ بکەى.
و “الحمد لله” وێ واتەیێ ددەت: ژ چ کارەکێ ب دویماهى نەئێ بەرى تو سوپاسیا خودێ بکەى.
ئەڤ چوار گۆتنە بناغەیێن سەرەکینە بۆ رەوشتێن ئیسلامى، و ئەو بەردەوام ل سەر زارێ موسلمانانن.
– د وەرگێرانا سورەتا (الضحى) دا دبێژت:
(وَالضُّحَى(1) وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى(2) مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى (3) وَلَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى (4) وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى(5)).
– چارچوڤەکێ گشتى بۆ ڤێ سورەتێ هەیە، دورپێچبوویە ب ئاوازەکا هەڤسەنگ و گونجاى، ل دەسپێکا سورەتێ دەنگێ ڤیان و دلپێڤهى و دلوڤانى و رازیبوونا گشتگير دئێت، پشتى وان سویندێن سورەت پێ هاتییە دەسپێکرن ئێکسەر ب جوانترین وێنەیێن هەستسوزیێ ب دل ئارامیێ ب سەر گیانێ پێغەمبەریدا (سلاڤ لێ بن) ئینانە خوار، و ئەڤ سورەتە دورپێچکرییە ب پەروازەیەکێ گونجاى ژ هەستنازکى و هەفسوزیێ، ب سویندا ب تێشتەگەهێ، و تێشتەگەها رەحەت و شەڤا ئارام، ئەها ئەڤ گۆتنە ژ تاریاتی و نەدیتنا شەڤێ و نەرینیێن وێ ئەو ڤەکێشا، داکو هەمى وێنەیێن وێ د گونجانبوونەکا تمامدا بن].
– د وەرگێرانا سورەتا (العاديات) دا دبێژت:
– سورەتا عادیات نموونەیەکا هونەرى یا جوان و قەشەنگە ژوان سالۆخەتێن بەحسکرین، و ژ هەمیان گرنکتر (ئێک وێنەییا وێ)،
(وَالْعَادِيَاتِ ضَبْحًا (1) فَالْمُورِيَاتِ قَدْحًا (2) فَالْمُغِيرَاتِ صُبْحًا (3) فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعًا (4) فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعًا(5))
ئاوەزەکا لەشکەرییە ئەڤ ئایەتە ئاماژێ پێ دکەن، ڤێجا قریسک و هشکییا وان، گونجاینە بۆ هێرش برنێ، ئەوا توز و غوبارێ رادکەت، و ئەو رەوشەکە گونجاى گورێن بژالەنە، (أَفَلَا يَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ مَا فِي الْقُبُورِ) و گونجاى وێ دەرئینانا بهێزن ژدلان، (وَحُصِّلَ مَا فِي الصُّدُورِ) و ئەڤ وێنە تمام دبت ب ڤیانا دژوار بۆ زێدەهیێن دونیایێ.
استل من قول فون هامر «أسلوب القرآن المُدهش» وهو كذلك عندما ننظر في الآيات التي ترتبط فيما بينها بوحدة خاصة (إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ) لقمان -34.
المدى شاسع واسع الذي نسيح فيه من خلال هذه الآيات الكريمات، زمانيا ومكانيا، حاضرًا وماضيا، وغيبًا غير منظور ولا تطوله العقول، إن الخيال ليثِب بين ساعة بعيدة المدى لا يعلمها إلا هو وغيث بعيد المصدر، وأجنة تتقلب في الأرحام، وأرزاق لا يستطيع أحد تحديدها، ومكان الذي تدبُّ فيه آخر خطوة على وجه الأرض، كل تلك الصور كالينابيع التي تصب في النهر وتلتقي فيه، ونهرها هنا الغيب، غيب يربط أجزاء هذه اللوحة الأخّاذة.
