مالپه‌رێ خابير مالپه‌ره‌كێ سه‌ربه‌خو یێ هه‌مه‌ره‌نگه
Related Articles
سعد محمد حسن
– ل سالا (1939ز) ل باژێرێ (جنێف) ل وەلاتێ (سویسرا) ژدایکبوویە.
– باوەرناما دکتورایێ وەرگرتییە، ل پەیمانگەها بلند یا خواندنێن نێڤدەولەتى و گەشەپێدانێ ل جنێف.
– ل دەسپێکا سالێن شێستان ل گەلەک وه‌لاتێن جودا جودايێن موسلمانان ژيايه، وه‌ك نوينه‌رێ لژنه‌يا نێڤده‌وله‌تيا (خاچا سور)، و بۆ ماوێ (12) سالان ل سەر وى کارى بەردەوام بوویە.
– هەر ژ (تشرینا ئێکێ یا 1975 تا حوزەیرانا 1980ز) کارێ ماموستایێ کرییە، ل پەیمانگەها بلند یا خواندنێن نێڤدەولەتى ل جنێف.
– بۆ به‌رڤانيكرنێ ژ ئايينێ ئيسلامێ ل سالا (1979ز) په‌رتووكا «إنسانية الإسلام» نڤيسييه..
– تێدا دياركرييه كو ئيسلام ئايين و شارستانييه‌ته، و رێکەفتییە دگەل بیروکەیێن ئازادى و وەکهەڤیێ، بەروڤاژى وان تومەتێن بۆ هاتینە پالدان ژلایێ رۆژئاڤاى ڤە.
– و تێدا گه‌له‌ك ديده‌ڤانيێن راستبێژیێ ده‌رباره‌ى ئيسلامێ و پێغه‌مبه‌رى (سلاڤ لێ بن) دبێژت، و ره‌دكرنا وان تومەتا دکەت یێن گومانبازێن رۆژئاڤاى ل دژى ئيسلامێ دورستكرين..
– ل سالا (1980ز) وەک ڤەکولەر بەشداربوویە دگەل پەیمانگەها نەتەوێن ئێکگرتى بۆ راهێنان و لێکولینێ.
– و ل حوزەیرانا سالا (1983ز) هاتییە دامەزراندن وەک رێڤەبەر ل نڤیسینگەها هەمان پەیمانگەه، و ل سالا (1992 تا 2007ز) بوویە رێڤەبەرێ گشتى.
– ل سالا (2001ز) هاتییە دامەزراندن وەک بریکارێ ئەمیندارێ گشتیێ نەتەوێن ئێکگرتى.
– گرنگيپێده‌ر بوو ب بياڤێن په‌يوه‌نديێن نێڤده‌وله‌تى و مافێن مرۆڤان.
* راستبێژیا (مارسیل بوازار)ى، دەربارەى ئیسلامێ:
د په‌رتووكا خوه‌دا «إنسانية الإسلام» دا دبێژت:
– «ئيسلام ئايين و شارستانييه‌ته، و تێگه‌هشتنەکا تايبه‌ت هەیە بۆ تاكه‌كه‌سى، و ب تمامى جهێ هەر تاکەکێ دناڤ جڤاكيدا دياركرييه، و ئیسلامێ کومەکا راستيێن ده‌سپێكى دياركرينه يێن كو په‌يوه‌نديێن دناڤبه‌را ملله‌تاندا رێك دئێخت، ئيسلام گرنگيێ ب رێكخستنا ژيانا روحى و ده‌مييا تاك و كومه‌لگەهى دده‌ت، ناوه‌ندكارى و ئيحتيكارێ ره‌د دكه‌ت، ئايينه‌كى رهايێ خودايى و عه‌قلانييه، پێدڤييه عه‌قلێ مرۆڤى گونجاى په‌يره‌وێ وه‌حيێ بت».
– « د عه‌قيدا ئيسلامێدا چ جوداهييه‌ك نينه دناڤبه‌را فه‌رمانێن ياساى و فه‌رمانێن ره‌وشتى، و كومكرنا بنەجھ دناڤبه‌را ياسايى و ره‌وشتيدا، هێزا سيسته‌مێ ئيسلامى دووپات دكه‌ت هەر ژ ده‌سپێكێ ».
– « ئيسلامێ ده‌رگه‌هێ پێكڤه‌ژيانێ ل سه‌ر ئاستێ كومه‌لايه‌تى و عيرقى ڤه‌كرییە، ل ده‌مێ دانپێدانكرى دکەت ب ڕاستييا په‌يامێن خودايێن پێشترى خوە، و لوژيكێ ئیسلامێ يێ بهێز و بیروباوەرێن ب ساناهى و دگه‌ل لێبورينا موسلمانان، ئەڤە ببوون هاریکار خەلکێ وان باژێرێن هاتینە فەتحکرن ب ئازادانە دویڤچوونا ئایینێ خوە بکەن ».
– « ل چەرخێ حەفتێ زایینى ئایینێ ئیسلامێ باشترین و نموونەترین چارەسەری دانا بۆ ئاریشێن نەتەوێن کەمینە، و هاتییە سەلماندن کو ئەو جۆرە چارەسەرى وەکى وێ نەبوون، هەر ژ دەستپێکا ڤەکرنێن ئیسلامى لەشکەرێن موسلمانا ب لێبورین رەفتار دگەل مللەتێن نەموسلمان و شکەستى دکر، و ل وى دەمێ توندوتیژیێ چ یاسا و هەفسوزى نەبوون ئەبو بەکر صددیقی رێنما بۆ لەشکەرێ خوە دەرکرن کو ب باشترین شێوە رەفتارێ دگەل مللەتێن دى بکەن، و ئەو رێنمایە ئەوبوون یێن کورتییا گیانێ رەوشتیێ یاسایێن ئیسلامێ دیار دکەت ».
– « دویڤچوویێن ئایینێن دى پلەیا وان یا کومەلایەتى کێمتر نەبوو دناڤ موسلماناندا، بەلکو گەلەک ژوان رولێن سیاسى ل سەر ئاستێ بەرزترین پلەیێن حوکمرانیێ گێراینە »، [إنسانیة الإسلام، لاپەر: 190].
– « قورئان نە هاتییە بۆ چاککرنا رەوشتێن خەلکێ حیجازێ، بەلکو شەریعەتەکێ نەمر و تمامە و رێکەفتییە دگەل ڕاستیێن مرۆڤاتیێ و پێدڤیێن کومەلایەتى ل هەر دەمەکێ، ئەو ئامرازێن قورئانێ دانایین دشێن و بێ گومان کومەلگەهەکێ نوى ئاڤا بکەن ».
– « دیاربوویە پەیاما قورئانێ پەیامەکا پێشکەفتییە ب شێوەیەکێ گەوهەرى، ئەڤ چەندە دئێتە سەلماندن ب وێ بەلاڤبوونا بلەز یا وێ پەیامێ و ب رەنگەکێ وەکى وێ نەى ل چەرخێن دەسپێکێ ژ مێژوویا هاتنا وێ ».
* بۆ دیارکرنا پاراستنا مافێن ژنێ د ئیسلامێدا (مارسيل بوازار) دبێژت:
– « یاسایێن قورئانێ و پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) سەلماندینە کو ئەو باشترین پارێزڤانن بۆ مافێن ژنێ، ئەو کاودانێن ئەڤرو ژنێن موسلمان تێدا دژین ل جیهانا ئیسلامى دویرن ژ یاسایێن قورئانێ و پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن)، ب تنێ نەزانینە، نەزانینا ژنێن موسلمان ب مافێن خوە یێ خودێ داینێ ئەون ئەگەر ئەو دڤێ رەوشێدا، گوتارا ئیسلامێ و پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) بۆ ژن و زەلامان وەکى ئێکە، و ب شێوەکێ یەکسانە، هەر ئێکێ ژوان ماف و ئەرکێن خوە هەنە، شەریعەتێ ئیسلامێ و سوننەتا پێغەمبەرى ب رەنگەکێ گشتى پارێزڤانیا ژنێ کربوو ئێک ژ ئارمانجێن خوە… هاندان کرینە ب دلنەرمى و هەفسوزى رەفتارێ دگەل وانا بکەن، ب تێگەهشتنەکا وەسا گەلەک بەرزتر ژ پەیوەندییا هەڤژینیێ، و بزاڤکرینە رەوشا ژنکا باوەردار باشتر بکەن ب دانانا کومەکا یاسایێن پاراستنا مافێن وێ یێن تایبەت دکەت وەکى دەستنیشانکرنا مافێ وێ ژ میراتى ».
– « لژێر دەسهەلاتداریا موسلمانا ل ئسپانیا ژن د باشترین ئاستێ رێزگرتن و ئازادیێ دا بوو، ل وى دەمى ئەو بەشدارى هەمى چالاکیێن کومەلایەتى و رەوشەنبیرى دبوو، زەلامى هەول ددا ڤیانا ژنێ پال خوەڤە بکێشت ژبەر رێزا وێ هەى دناڤ جڤاکی دا، هوزانڤانێن موسلمان بوون مەسیحیێن ئەوروپا ژلایێ ئسپانیاڤە فێرى رێزگرتنا ژنێ کرین ».
– « موحەممەد (سلاڤ لێ بن) ب درێژیا مێژوویێ نە ب تنێ مزگیندەر بوو ب ئایینەکێ ئەسمانى، بەلکو ئەو دامەزرێنەرێ سیاسەتەکێ بوو رویێ مێژوویێ گوهارت، پاشى ئەو سیاسەتە بوو کارتێکەر بۆ بەلاڤبوونا ئیسلامێ ل بەرفره‌هترین ئاست »، [إنسانية الإسلام، لاپەر 42].
– « هەر ژ دەمێ پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) ئاکنجیبووى ل مەدینێ ژیانا وى بوویە پارچەیەکا نەئێتە جوداکرن ژ مێژویا ئیسلامێ، ڤێجا هەمى کریار و رەفتارێن وى ب پێژاردن و ب درێژى هاتینە ڤەگوهاستن.. چونکو کەسەکێ رێکخستى و گەلەک چالاک بوو، ئەوى تێکۆشینا خوە سەلماند بۆ بەره‌ڤانیێ ژ جڤاکێ ئیسلامیێ نوى پەیدا بووى و بۆ بەلاڤبوونا بانگەوازییا وێ، سەرەراى مێرخاسى و چەلەنگیا وى ل دەمێ زالگەهیێ ل سەر دوژمنێ خوە دکر ب لێبور بوو، بەلێ ئەوى نەرمى و لێبورین دەربارەى وان نەدکر یێن دوژمناتیا خودێ دکەن، هوسا هەرسێ تایبەتمەندیێن وى یێن سەرەکى، خوەپارستن ژ خەلەتیێ و مێرخاسى و لێبورین دگەل پێچێبوونێ، ببوون سروشت ل نک کومەلگەهێ ئیسلامى ل دەمێ سەرهلدانا وێ…
ب هێزا دبلوماسییەت و دەستپاکییا خوە، شیا برێکا هەڤپەیمان و سوزناما دانپێدانێ ژ دوژمنان وەربگرت بۆ باوەرداران …
ب وان رەوشتبەرزیێن وى داخواز دکر کومەلگەه پێگێریێ پێ بکەت دیار دبت کو موحەممەد (سلاڤ لێ بن) مرۆڤەک بوو دبلندترين ئاستێ مرۆڤاتیێ دا، لەوا پێدڤی دکر ئەو ببت پێغەمبەرێ راستەقینە ژ پێغەمبەرێن خودێ » [إنسانية الإسلام، لاپەر: 46].
– « کەساتییا پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) و رەفتار و کریار و گۆتنێن وى گیانەکێ ئیسلامى دورست دکەت، دناڤا مرۆڤاتیێ هەمیێ دا نینە ناڤەک خوەشتڤیتر و بەربەلاڤتر ژ ناڤێ موحەممەدى (سلاڤ لێ بن)، یان یێن وێ واتایێ ددەن وەکى (ئەحمەد و مەحمود)، و هەفسوزی و رێزگرتنەکا میللى یا گەلەک مەزن هەیە بۆ ناڤێ وى ل وى ئاستى کو دگەهیتە وێنەیێ خوەژبیرکرن و وەفایێ دگەل کەساتییا وى، و ئەو چەندە دبیتە ئێک ژ هێزترین ئەگەرێن هاندانا کومەلگەهێ موسلمان و هزرکرنا وى، و هاریکارە بۆ پاراستنا جۆرەکێ وەکهەڤیا گەوهەرى دناڤ کومەلگەهیدا ».
