مالپه‌رێ خابير مالپه‌ره‌كێ سه‌ربه‌خو یێ هه‌مه‌ره‌نگه
Related Articles
سعد محمد حسن
ميرێ هوزانڤانێن ئەلمان “شەیدایێ رۆژهەلاتى”
– ل رۆژا (28/8/1749ز)، ل باژێرێ (فرانكفورت)، ل (ئەلمانیا) ژدایکبوویە.
– بابێ وى شیرەتکارێ قەیصەرى بوو، کەسەکێ فێرخواز و ب ئارمانج و گەشتکەر بوو.
– (گوتە) دبێژت: من ژبابێ خوە دویربینى و رژدیا ژیانێ دیت، و من ژ دەیکا خوە خوەشدیتن ب سروشتى و ژیانێ دیت.
– ل سالا (1756ز) خواندنا خوە یا سەرەتایى دەسپێکرییە..
– دگەل خویشکا خوە لبەر دەستێ دەیبابێن خوە وانەیێن تایبەت دخوینن، زێدەبارى هەشت ماموستایێن دى یێن تایبەت.
– (گوتە) فێرى زمانێن کلاسیکى بوویە (لاتينى و يونانى وعیبرى)، زێدەبارى زمانێن نوى وەکى (فەرەنسى وئيتالى و ئینگليزى).
– وانەیێن (زانست و ئایین و وێنەکێشان)ێ، دخواندن، و خوە فێرى ژەنینا (پیانو و کەمانێ) و (سواربوونا هەسپا و ڕمبازیێ) دکر.
– ل سالا (1765ز) ل دویڤ داخوازا بابێ وى (گوتە) دچیتە زانینگەها (لایبزگ) بو خواندنا یاسایێ.
– پاشى (گوته)ى قەستا “ستراسبرگ“ێ کر، پێخەمەت تمامکرنا خواندنا یاسایێ.
– ل وى باژێرى ئەوى پەنا بر بۆ خواندنا ئەدەبیاتان.
– ل رێکەفتى (22 ئادارا 1832ز) ل باژێرێ (فايمار) وەغەرا دویماهیێ کر.
– (گوته)ى گرنگی ددا رەوشه‌نبیریا مللەتێن جودا وەکى: ئيتالى، و فرەنسى، و ئینگليزى، و يونانى، و چینى.
– پشتى مەملەکا ئەلمانى ب دویماهى هاتى، و نابلیونى ئەلمانیا داگیرکری و گەهشتییە (بەرلینێ) بێ بەرهنگارى، کارتێکرنەکا گەلەک نەرینى ل (گوتە)ى بوو، لەوا بریاردا ب هزرێن خوە ژ وى ژینگەهێ خراب بووى گەشت بکەت، هوزانەک نڤیسى ب ناڤێ (مشەختبوون) تێدا گۆت:
“باکور و باشور وەلاتێن وان یێن ڤێک دکەڤن و دەستهەلاتێن وان یێن ژناڤ دچن، و مەملەکەتێن وان هەرفتن، تو برەڤە برەڤە بۆ رۆژهەلاتێ پاک و بایێ پاقژێ باب و باپیران ژێ وەربگرە…
و ئەڤ چەندە پەیدا بوو، (گوتە)ى گرنگى ددا ئەدەبیاتێن (چینى و فارسى و عەرەبى).
گەلەک داغبار بوو ب هوزانڤانێ فارس (حافزێ شيرازى) و هەروەسا (فیردەوسى)، و (جەلالەددين رومی).
– پەرتووکا (الديوان الشرقي للمؤلف الغربي)، نڤیسى.
– مەسرەحییا ب ناڤ و نیشانێن (محمد – صلى الله عليه وسلم)، یا (فولتێر)ى ڤەگوهاستییە، تێدا وەسفا پێغەمبەرى دکەت: [ب خودان هزرێن جیهانیێن نوى؛ داکو ئاشتى و وەکهەڤى و برایینى ل جیهانێ بەلاڤە بکەت]، و تێدا گۆتییە:
چەند مرۆڤ ئەحمەقن دوپاتیێ ل سەر بوچوونا خوە دکەن
ئەگەر ئیسلام واتەیا وێ ئەو بت کو (ئەم خوە رادەستى فەرمانێن خودێ بکەن، ئەم دێ ل سەر ئیسلامێ ژین و مرن).
– وەسفا پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) دکەت ب (ڕاستەریێ مرۆڤاتیێ و دبێژت: ئەو وەکى رویبارەکى ئارام و رەحەت دئێت، دویڤرا ب پێلێن مەزن مرۆڤاتیێ بەرەف ئوقیانوسى ڤە دبەت)، هوسا دبێژت:
هوسا برایێن خوە رادکەت خوەشتڤى و بچویکێن خوە
بەرەف ئافراندەرێ چاڤەرێ وان ب دلەکێ تژى کەيفخوەشى.
– [من لێگەریان د مێژوویێدا کر دا مرۆڤەکێ نموونە ببینم من ب تنێ د پێغەمبەر (موحەممەد)ى دا دیت (سلاڤ لێ بن)، ئەم خەلکێ ئەوروپا ب هەمى تێگەهێن خوەڤە هەتا نوکە نە گەهشتینە وێ یا موحەممەد گەهشتیێ، و کەسەک پێش وى ناکەڤت.. ].
– وەسفا بەهەشتێ و شەهیدێن موسلمانان پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن) دکەت و دبێژت:
[مریێن وان پێدڤییە ب خەم بکەڤن بۆ نەیاران؛ چونکى ئەو بن گۆر دبن بێى زڤرین، بەلێ برایێن مە پێدڤی ناکەت ئەم بۆ وان ب خەم بکەڤین چونکى ئەو ل ئەسمانان گەشتا دکەن].
* گوته و قورئانا پیرۆز
– [قورئان پەرتووکەکا پیرۆزە بۆ موحەممەد پێغەمبەرى هاتییە خوار، و ئەو نیشانە د رەوانبێژى و بەرزبلندى و ئیعجازێدا، ب هندەک پەیڤێن کێم دەربرینێ ژ رامانێن مەزن دکەت، و بەهەشتێ و دوزەخێ ب جوانترین شێوە وەسف دکەت… تو ب بالکێشى و داغبارى دخوینێ، و دویماهیێ ل سەر مە فەرە ئەم رێزگرتنێ لێ بگرین و خوە بۆ ب چەمینين].
– (گوته) دبێژت: [شێوازێ قورئانێ بەنجه و پلەبەرز و بالکێشە … قورئان پەرتووکا هەمى پەرتووکایە، من ئەڤ باوەرییە هەیە کا چاوا هەر موسلمانەکێ ئەڤ باوەرییە هەیە … و هەر جارەکا ئەز قورئانێ دخوینم ئەز هەست دکەم روحا من یێ دفەلەرزت د بەدەنێ مندا].
– ل دەمێ ژیێ (گوته)ى بوویە (70) سالى، راگەهاند کو ئەو بەرهەڤە ئاهەنگەکا ب خوەشکاندن بکەت ب هەلکەفتا شەڤا قەدرێ ئەو شەڤا قورئان تێدا هاتییە خوار ل سەر پێغەمبەرى (سلاڤ لێ بن).
– جارەکێ چاڤێن وى ب (پەرێ تاووسى) دکەڤت دناڤ پەرێن قورئانێدا، دبێژت: [بخێربێ ڤى جهێ پیرۆز، بهاترین گەنجینە دڤى ئەردیدا].
– [قورئان نە ئاخفتنا مرۆڤایە، ئەگەر ئەم ئینکارا وێ چەندێ بکەن کو ژ نک خودێیە، واتەیا وێ ئەوە کو ئەم دبێژن موحەممەد خودایە].
– (گوتە)ى باوەرى ب (صەلیبکرنا مەسیحى) نەبوو، و ب گومان بوو ب گەلەک بنەمایێن مەسیحییەتێ.
– د دوو نڤیسینێن خوەدا پەیڤا شادەدانێ گۆتینە، زێدەبارى ب دەهان جاران پەسنا پێغەمبەرى کرییە.
– (گوتە) ل سالا (1814ز) هاتییە دیتن ل نڤێژا ئەینیێ ل باژێرێ (فایمار).
– هاتییە گۆتن کو ئەو ل رەمەزانێ ب رۆژى بوو دگەل موسلمانان، و نڤێژ ل مزگەفتان دکر.
– چەندین ئایەتێن قورئانا پیرۆز ژبەرکر بوون.
– دەهکێن دویماهییا رەمەزانێ ئیعتیکاف دکر.
